THE PERSONAL STYLE CRISIS, MICROTRENDS & THE GROWING FATIGUE OF SELF-MODIFICATION

Vào tháng 9/2024, Vogue Italia kỷ niệm 60 năm thành lập bằng một bữa tiệc hoành tráng: nơi điện thoại bị cấm tuyệt đối, chỉ máy ảnh được phép xuất hiện. Tiêu đề sự kiện: “NO SOCIAL MEDIA, THE FUN IS BACK!”. Cùng với câu nói “You can tell how online someone is by their outfit”, sự TikTok-hoá của âm nhạc, hay việc TikTok phá hỏng những địa điểm vốn từng là “viên ngọc ẩn”, ta thấy rõ: việc “trực tuyến” giờ đây thường bị xem là một điều đáng ngại hơn là đáng ngưỡng mộ, nếu đã bao giờ là “đáng ngưỡng mộ”. 

(Vougue Italia December 2024 | Rafael Pavarotti via The Pavarotti Diary)

Và mình muốn khám phá hiện tượng này, vì nó vượt các “microtrend” hay vài quán café bị viral; khi nhãn mác “online” không còn đồng nghĩa với sự đổi mới, và “offline” đang dần trở thành một biểu tượng địa vị mới.

Cuộc khủng hoảng phong cách cá nhân trong thời đại microtrend.

“You can tell how online someone is by their outfit”

Đó là lần đầu tiên mình bắt đầu nhận ra rằng “being online” đang dần trở thành một lời chê bai trong không gian thời trang. Dù trước đó, cụm từ  “chronically online” vốn đã được dùng như một lời mỉa mai, thường là trong bối cảnh chính trị, xã hội. Nhưng trong thế giới thời trang, “online” từng là một biểu tượng của sự tiên phong. Những người có mặt trên mạng, những người dùng mạng xã hội để học hỏi, chia sẻ và xây dựng gu thời trang, từng được xem là kẻ dẫn đầu, là những người “phải theo dõi”.

Vậy mà chỉ trong vỏn vẹn 10 năm, điều đó đã xoay chiều hoàn toàn. Và mình thấy sự đảo ngược này cực kỳ thú vị. Nhưng liệu ta có thể xác định được điểm khởi đầu của sự mệt mỏi này không? Theo mình, giai đoạn “social media fashion fatigue” bắt đầu rõ nét vào khoảng năm 2021: năm của “microtrend” trên TikTok.

1000 TRENDS, NOTHING TO WEAR

Nếu bạn đang đọc bài blog này, rất có thể bạn đã ít nhiều biết đến microtrend là gì. Nhưng nếu chưa, hãy cùng nhau ôn lại một chút… Trước thời đại của fast fashion, quần áo được sản xuất với tốc độ chậm hơn rất nhiều (thường theo mùa). Một năm, các thương hiệu chỉ ra mắt một đến hai bộ sưu tập, nên vòng đời của một xu hướng có thể kéo dài từ 5 đến 10 năm. Không chỉ quần áo được làm chậm hơn, mà những nguồn cảm hứng thời trang của chúng ta, như tạp chí, TV show cũng được sản xuất với nhịp độ chậm rãi hơn. Xu hướng khi đó ít hơn, và tồn tại lâu hơn.

“Micro trend: a short-lived trend influenced by social media” - Urban Dictionary

Nhưng rồi mạng xã hội và thời trang nhanh (fast fashion) đã làm nổ tung mọi giới hạn. Với internet, chưa bao giờ chúng ta được tiếp xúc, và tiêu thụ nhiều nội dung thời trang đến thế. Và ngành thời trang nhanh thì đủ nhanh để bắt kịp: trong chưa đầy một tuần, bạn đã có thể tìm thấy một bản “dupe” giá rẻ của bất kỳ xu hướng nào vừa xuất hiện trên mạng.

Nhưng có điều gì đó đang thay đổi. Một làn gió lạ đang thổi qua. Mọi người bắt đầu tỉnh ra, và nhận ra rằng mạng xã hội đang làm hại đến không gian thời trang nhiều hơn là giúp đỡ nó.

Và trước khi mình đi sâu hơn, mình cũng muốn nói rõ rằng đôi khi cụm từ “quá online” chỉ là một cách khác để gọi ai đó là “basic bitch”, và không ít lời chỉ trích văn hóa mạng đơn điệu hiện nay vô tình trượt sang chế giễu những người phụ nữ vì họ có sở thích chung. Nhưng phải công nhận rằng, phần lớn sự chỉ trích vẫn đến từ một nỗi lo thực sự: điều gì đã, và đang khiến chúng ta liên tục đăng tải, lặp lại, rồi bỏ rơi những xu hướng này?

Một phần câu trả lời nằm ở dopamine. Mỗi lượt like, mỗi comment khen “outfit này đỉnh ghê”, mỗi lần video được lên “For You Page” là một cú chích nhỏ vào hệ thần kinh. Nó khiến ta muốn làm lại, và làm tốt hơn lần trước. Thế nhưng, điều mỉa mai là: càng làm, ta càng thấy trống rỗng. Cảm giác thỏa mãn đến nhanh, nhưng cũng rời đi rất sớm. Và thế là ta lại lao vào tìm một trend mới, một aesthetic mới, một bản thể mới để ta hóa thân thành chỉ để lấp vào khoảng trống đó.

Nhưng không chỉ là dopamine. Đó còn là sự thôi thúc của thuật toán. Mạng xã hội giờ đây không chỉ là nơi để chia sẻ mà nó là một thị trường, nơi sự chú ý trở thành tiền tệ. Nếu bạn ngừng post, ngừng cập nhật, ngưng bắt trend - bạn sẽ biến mất. Và không ai muốn biến mất. Vậy là ta tiếp tục, không phải vì đam mê, mà vì nỗi sợ bị lãng quên. 

Như Kayla Marci đã bàn trong bài blog “When Your Personal Style Becomes Internet Fodder” trên Substack:

“Kyle Chayka's book Filterworld: How Algorithms Flattened Culture describes how social media has seeped into everyday life, giving rise to a monoculture. As algorithms prioritize popular and easily digestible content, anything niche, complex, or challenging is often buried, stifling innovation from artists and creators who refuse to fit these parameters. This has fueled the uniformity in how we dress as our For You pages are bombarded with aesthetics bearing cute names like Strawberry Girl, Coastal Cowgirl, or Office Siren.” 

Và trong sự bội thực ấy, ta bắt đầu thấy “phong cách cá nhân”, vốn từng là thứ phản ánh bản sắc riêng, gu thẩm mỹ riêng đang trở thành một thứ công cụ. Một sản phẩm tiêu dùng. Một cú click để “đổi skin”. Như thể mỗi lần ta thay đổi aesthetic, là một lần ta reset lại bản thân. Nhưng kỳ thật, ta chỉ đang chơi cùng một trò chơi, lặp đi lặp lại, với những bộ lọc khác nhau.

Cái khó ở đây là: rất nhiều người thực sự đã từng tìm thấy sự giải thoát trong những aesthetic online đầu tiên. “Dark Academia”, “Y2K”, “Clean Girl”, “E-Girl”… chúng từng là những thế giới an toàn, nơi người ta có thể “thử” những phiên bản khác nhau của chính mình, mà không cần lời xin lỗi. Nhưng càng về sau, khi mỗi aesthetic chỉ còn sống sót trong vài tuần, rồi bị thay thế bởi một aesthetic khác, thì “trải nghiệm bản thân” ấy không còn là giải phóng, mà trở thành một dạng tiêu hao. Như thể chúng ta đang mặc thử không phải vì muốn tìm ra mình là ai, mà vì sợ mình không là gì cả. Mình đã từng như vậy.

 Pinterest của mình từng đầy ắp các style: từ “old money preppy” đến “avant-garde deconstructed”, từ minimalist Nhật đến vibe hơi lãng tử kiểu “Parisian intellectual”. Mỗi lần thấy một outfit đẹp, mình lại tự hỏi: “Có nên đổi style không ta?”. Mình không còn mặc theo những gì mình thực sự thích, mà mặc theo những gì mình nghĩ có thể làm cho mình trông thú vị hơn. Nhưng rốt cuộc, mình chỉ thấy lạc lõng và mệt mỏi.

Mệt vì sự thay đổi liên tục. Mệt vì cái cảm giác mình chưa bao giờ đủ “hiện đại”. Mệt vì mình không biết đâu là “gu” thật sự của mình nữa. Và rồi mình nhận ra: sự mệt mỏi đó không phải là cá biệt. Đó là một dấu hiệu tập thể, một “collective burnout”: nơi chúng ta, thế hệ lớn lên cùng mạng xã hội, bắt đầu thấm mệt với việc phải liên tục cập nhật chính mình.

Đó là lý do vì sao những phong cách mang tính “anti-trend” đang bắt đầu có chỗ đứng. “Uniform dressing”, phong cách ăn mặc theo một công thức lại đang dần trở thành một tuyên ngôn. Người ta bắt đầu yêu những món đồ “vượt thời gian”. Người ta yêu một cái quần vừa vặn hơn là một chiếc quần viral. Người ta chọn ở lại với bản thân, thay vì chạy theo bản thể tiếp theo mà mạng xã hội muốn ta trở thành. Có lẽ đó chính là điều làm nên giá trị thực sự của “offline” trong thời trang bây giờ. 

Không chỉ là chuyện không đăng ảnh. Mà là từ chối để thuật toán định hình cái tôi thẩm mỹ của mình. Là học cách im lặng để lắng nghe xem, mình thật sự thích điều gì.

Cơ thể không còn là nơi trú ngụ - mà là một dự án

Việc định hình phong cách cá nhân cũng không thể tách rời khỏi việc định hình… chính bản thân ta, theo đúng nghĩa đen. Khi tiêu chuẩn đẹp thay đổi liên tục theo từng bộ lọc, từng video “glow up”, từng “body check” vô thức trên TikTok, thì cơ thể cũng trở thành một xu hướng. Và như mọi xu hướng khác, nó cũng có hạn sử dụng.

Thật khó để cảm thấy ổn với chính mình, khi ta luôn bị thúc giục “nâng cấp”: từ skincare routine 10 bước đến quần áo, tóc tai, body. Mỗi bộ đồ không còn là cách để thể hiện bản thân, mà là một phần trong nỗ lực không ngừng để trở nên có thể chấp nhận được trên internet. Và nỗ lực đó mệt mỏi hơn bao giờ hết.

Vậy làm sao để thoát khỏi cuộc khủng hoảng phong cách cá nhân?

Không có câu trả lời tuyệt đối. Nhưng mình tin rằng: sự kiên nhẫn, và đôi khi là sự chậm lại chính là bước đầu tiên. 

Phong cách cá nhân không cần phải đẹp nhất, hợp thời nhất, hay dễ viral nhất. 

Nó chỉ cần thật. Và cái “thật” đó đôi khi chỉ lộ ra, khi ta dám bước khỏi màn hình và lắng nghe chính mình, dù chỉ một chút.

Cảm ơn bạn đã đồng hành cùng mình trong dòng suy nghĩ này. Gửi bạn chút chữa lành từ Styled to Heal xx