BIOFABRICATION: KHI QUẦN ÁO ĐƯỢC “NUÔI LỚN”

Mình có một câu hỏi nhỏ cho bạn: Lần cuối cùng bạn vứt bỏ một món đồ thời trang là khi nào? Một chiếc áo phông sờn cổ, một đôi giày đã bong tróc, hay một chiếc túi bạn không còn thích nữa? Có lẽ lúc đó, bạn không nghĩ nhiều về việc nó sẽ đi đâu, tồn tại bao lâu trước khi thực sự biến mất.

Thực tế, rất có thể món đồ ấy vẫn còn ở đâu đó, trong một bãi rác hoặc trôi nổi ngoài đại dương. Những sợi polyester mà chúng ta quen thuộc có thể mất đến 200 năm để phân hủy, và mỗi năm, ngành thời trang thải ra hơn 92 triệu tấn rác dệt may.

Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu quần áo không còn là thứ chúng ta sản xuất và vứt bỏ, mà là thứ chúng ta nuôi lớn - như một sinh vật sống, có khả năng tự thay đổi, tự phục hồi, thậm chí tự phân hủy khi đã hoàn thành sứ mệnh?

Bạn có sẵn sàng mặc một chiếc áo khoác không được dệt từ sợi bông hay polyester mà lại được “nuôi” từ vi khuẩn? Hay là một đôi giày có thể phân huỷ như lá cây sau khi bị vứt bỏ? Nghe có vẻ khó tin, nhưng thực ra, biofabrication (công nghệ sản xuất sinh học) đã và đang thay đổi cách con người tạo ra thời trang.

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng khám phá các nhà khoa học “nuôi” quần áo bằng tế bào sống, vi khuẩn và protein sinh học, giúp ngành thời trang không chỉ trở nên bền vững mà còn có những tính năng chưa từng có trước đây.

BIOFABRICATION LÀ GÌ?

Trước đây, một bộ quần áo được tạo ra từ hai cách chính: dệt sợi thiên nhiên (bông, len, tơ tằm) hoặc tổng hợp từ hóa dầu (polyester, nylon). Nhưng biofabrication đã đưa thời trang sang một hướng hoàn toàn mới - thay vì dệt hay tổng hợp, con người sẽ “nuôi” vải vóc bằng tế bào sống.

Công nghệ này dựa vào các vi sinh vật như vi khuẩn, nấm men, tế bào động vật và thực vật để tạo ra chất liệu bền vững, thân thiện với môi trường và thậm chí có thể tương tác với cơ thể con người.

Chúng ta đều biết rằng bông, len, lụa hay polyester là những nguyên liệu phổ biến trong ngành dệt may. Nhưng biofabrication không dùng đến bất kỳ loại sợi nào trong số đó.

Thay vào đó, các nhà khoa học “lập trình” vi khuẩn, nấm men, hoặc tế bào thực vật, động vật để tạo ra chất liệu vải mới. Những vi sinh vật này sẽ sinh trưởng theo cách tự nhiên của chúng, nhưng thay vì tạo ra chất thải hay độc tố, chúng tạo ra vải vóc, sợi tơ hoặc các vật liệu có tính năng đặc biệt.

NHỮNG CHẤT LIỆU SINH HỌC CÓ THỂ THAY ĐỔI NGÀNH THỜI TRANG

BACTERIAL CELLULOSE (BC): VẢI TỰ HỒI PHỤC TỪ VI KHUẨN:

Một nhóm nghiên cứu tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) đã phát triển một loại vải từ vi khuẩn cellulose có khả năng tự liền lại khi bị rách. Về cơ bản, vi khuẩn Gluconacetobacter hansenii được nuôi trong môi trường thích hợp sẽ tạo ra các sợi cellulose có kết cấu gần giống da tự nhiên. Điều đặc biệt là khi hai mảnh vải từ vi khuẩn này được đặt cạnh nhau trong điều kiện ẩm, chúng có thể "tự chữa lành", giúp quần áo có tuổi thọ lâu hơn mà không cần may vá thủ công. Các nhà khoa học tại MIT Media Lab hiện đang nghiên cứu một loại vải từ BC có khả năng tự chữa lành trong vòng 24 giờ, mở ra tiềm năng ứng dụng đáng kinh ngạc. Hãy tưởng tượng một chiếc áo khoác có thể tự phục hồi khi bị rách, hay một đôi giày có thể tự làm lành sau những lần va chạm mạnh. Với khả năng này, các sản phẩm từ vi khuẩn cellulose có thể giúp quần áo trở nên bền bỉ hơn, giảm thiểu lượng rác thải thời trang khổng lồ mà ngành công nghiệp này đang tạo ra mỗi năm.

Không chỉ dừng lại ở thời trang, BC còn được thử nghiệm trong lĩnh vực y tế. Nhờ đặc tính giữ nước vượt trội, chất liệu này có thể được sử dụng trong quần áo dưỡng ẩm, cung cấp nước và dưỡng chất trực tiếp cho da khi mặc. Đặc biệt, khi kết hợp với thuốc kháng khuẩn, BC còn có tiềm năng tạo ra các loại đồ bảo hộ y tế dành cho bệnh nhân bỏng, giúp hỗ trợ quá trình tái tạo da nhanh hơn.

Sự kết hợp giữa khoa học vật liệu và thời trang chưa bao giờ thú vị đến thế. Nếu những nghiên cứu này tiếp tục phát triển, rất có thể trong tương lai, quần áo của chúng ta sẽ không chỉ là thứ để mặc mà còn là một phần của cơ thể, biết cách thích nghi và chăm sóc chính chúng ta.

TƠ NHỆN NHÂN TẠO: NHẸ NHƯ KHÔNG KHÍ, BỀN HƠN THÉP:

Tơ nhện từ lâu đã được biết đến như một trong những vật liệu bền chắc nhất trong tự nhiên, với độ bền gấp 5 lần thép nhưng lại nhẹ hơn nhiều. Tuy nhiên, việc khai thác tơ nhện theo cách truyền thống là gần như bất khả thi: không ai có thể nuôi nhện hàng loạt để thu hoạch tơ như nuôi tằm. Chính vì thế, các nhà khoa học đã tìm ra một cách tiếp cận hoàn toàn mới: lập trình vi khuẩn E. coli để sản xuất protein nhện, sau đó kéo thành sợi có đặc tính tương tự tơ nhện tự nhiên.

Ứng dụng của tơ nhện nhân tạo đang mở ra những chân trời mới trong ngành thời trang và y học. Hãng The North Face đã hợp tác với công ty Spiber để tạo ra MOON PARKA, chiếc áo khoác đầu tiên làm từ tơ nhện nhân tạo - nhẹ nhưng cực kỳ bền, thậm chí có tiềm năng chống đạn. Trong lĩnh vực y tế, tơ nhện nhân tạo có thể được sử dụng làm chỉ khâu tự phân hủy, giúp vết thương tự liền mà không cần phải cắt chỉ. Không dừng lại ở đó, nhờ độ đàn hồi cao, chất liệu này còn có thể thay thế sợi tổng hợp trong quần áo thể thao, giảm thiểu ô nhiễm vi nhựa mà vẫn đảm bảo tính linh hoạt cần thiết cho người mặc.

Hiện tại, các công ty tiên phong như Spiber (Nhật Bản) và Bolt Threads (Mỹ) đang thương mại hóa sản phẩm này, đưa tơ nhện nhân tạo từ phòng thí nghiệm ra thị trường. Với tiềm năng vượt trội về độ bền, tính linh hoạt và sự thân thiện với môi trường, có lẽ không lâu nữa, những bộ trang phục bằng tơ nhện sẽ không còn là một điều xa lạ.

MYCOTEX: QUẦN ÁO ĐƯỢC “NUÔI” TỪ NẤM:

Ngành thời trang tạo ra khoảng 92 triệu tấn rác thải dệt may mỗi năm, trong đó phần lớn đến từ polyester và nylon - những chất liệu có thể mất hàng trăm năm để phân hủy. Trong bối cảnh đó, một giải pháp bền vững đang được các nhà khoa học phát triển: sử dụng nấm để tạo ra vải sinh học, có thể phân huỷ hoàn toàn.

Không giống như vải truyền thống cần trồng bông hoặc sản xuất sợi tổng hợp từ dầu mỏ, MycoTEX tận dụng “mycelium”: hệ sợi nấm phát triển dưới đất, để tạo thành một lớp vật liệu mềm, dai và linh hoạt. Quá trình sản xuất gần như không cần nước, hoá chất hay thuốc nhuộm. Đặc biệt, vải có thể được “nuôi” trực tiếp theo kích thước cơ thể người, giúp giảm thiểu tối đa chất thải dệt may.

Không chỉ thân thiện với môi trường, vật liệu từ nấm còn được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Nhà thiết kế Stella McCartney đã hợp tác với Bolt Threads để phát triển Mylo™, một loại da thuần chay làm từ Mycelium - hệ rễ của nấm. Không giống như da động vật truyền thống, Mylo™ được nuôi trên mùn cưa trong vòng vài tuần, không cần chăn nuôi gia súc hay sử dụng nhiên liệu hóa thạch như các chất liệu tổng hợp khác. Nhờ đó, Mylo™ giúp giảm đáng kể lượng nước tiêu thụ, khí thải nhà kính và hạn chế nạn phá rừng Amazon, mang đến một giải pháp bền vững hơn cho ngành thời trang.

Từ năm 2018, Mylo™ đã từng xuất hiện dưới dạng một chiếc túi xách được trưng bày tại Bảo tàng Victoria & Albert, London. Đến năm 2021, Stella McCartney tiếp tục thử nghiệm với hai mẫu trang phục đầu tiên làm từ Mylo™: một chiếc áo bustier đen và quần utilitarian. Dù không được bán thương mại, chúng đã thể hiện tiềm năng của chất liệu này trong ngành công nghiệp thời trang bền vững.

Bước tiến lớn nhất đến từ sự ra mắt của “Frayme Mylo”, chiếc túi xa xỉ đầu tiên làm từ Mycelium, được thương mại hóa vào tháng 7/2022 sau 5 năm nghiên cứu và hơn 5.000 lần thử nghiệm. Được bán với giá £1,995 (~63 triệu VNĐ), Frayme Mylo lấy cảm hứng từ dòng Falabella, sở hữu dây xích nhôm tái chế và kiểu dáng hình lưỡi liềm, ban đầu có màu đen và dự kiến sẽ mở rộng thêm các phiên bản màu khác. Đợt ra mắt đầu tiên chỉ giới hạn 100 chiếc, mỗi túi đều được đánh số riêng, nhưng từ năm 2023, Stella McCartney có kế hoạch tích hợp Mylo™ vào dòng túi chính của thương hiệu.

Không chỉ Stella McCartney, nhiều thương hiệu lớn như Kering, Adidas, Lululemon và Hermès cũng đang đầu tư mạnh vào Mycelium. Hermès đã giới thiệu phiên bản Victoria Bag làm từ da nấm của MycoWorks, trong khi Lululemon đã tung ra thảm yoga và túi thể thao từ Mylo™. Những nỗ lực này không chỉ khẳng định tính khả thi của Mycelium mà còn mở ra tương lai nơi thời trang xa xỉ có thể song hành với sự bền vững.

VẬY QUẦN ÁO TRONG TƯƠNG LAI SẼ NHƯ THẾ NÀO?

Tương lai của thời trang có thể sẽ thay đổi mãi mãi nhờ công nghệ biofabrication -  chế tạo sinh học. Thay vì sản xuất hàng loạt quần áo từ vải dệt truyền thống, các nhà khoa học và nhà thiết kế đang phát triển những bộ trang phục có khả năng thích nghi với cơ thể và môi trường, giúp giảm thiểu rác thải và tối ưu hóa trải nghiệm mặc.

Một số nghiên cứu cho thấy, trong tương lai, áo khoác có thể đổi màu dựa trên cảm xúc của người mặc nhờ vào công nghệ chromatic bio-textiles, nơi màu sắc của vải thay đổi theo nhiệt độ cơ thể, nhịp tim hoặc tín hiệu thần kinh. Bên cạnh đó, quần áo có thể tự điều chỉnh kích cỡ theo thời gian, giúp người mặc không cần thay đổi tủ đồ quá thường xuyên. Đặc biệt, giày dép hay túi xách làm từ mycelium – vật liệu sinh học từ nấm - có thể phân hủy hoàn toàn sau khi sử dụng, giảm đáng kể rác thải thời trang.

Những ý tưởng này có vẻ xa vời, nhưng nếu nhìn lại cách smartphone đã thay đổi hoàn toàn cuộc sống, không khó để tưởng tượng một tương lai nơi thời trang cũng được “nuôi lớn” thay vì dệt truyền thống. Liệu bạn có sẵn sàng đón nhận sự thay đổi này?